BIZI DUGUN ETA BIZI GAITUEN GIZARTEA

Transzendentzia posibilitate oroz hustutako errealitate (ontos) inmanente/materiala, errealitate erreal huts sakro eta bakar bilakarazi digutelarik, ontogenetikoki (norbanako gisa) eta filogenetikoki (espezie lez. “mendebaldean”), hemen-oraina absolutu bihurtu beharra dugu.

Arima, logos-a gailendu egiten zuen dualismo platonikoaren (gorputz / arima) alde bat ezabaturik, jainkoturiko eta gurtu beharreko  gorputz (nahi bada, harago, materia oro) soilera igaro gaituzte/gara. Eta horixe, bide batez, paradoxikoki,

alde batetik

• ontologiaren aldarean jainko bakar ezarria (sakralizatua beraz;  uler bedi, izate betearen bila dabilen  gorputz/materiaren kontsumismo neurotiko-konpultsibo itsu eskatzen, exijitzen diguna),

eta bestetik

•  arimaz (ruah, pneuma) barru-husturik, guztiz “erabilkeriagarri” bilakatua, hots, bitarteko huts edota baliabide huts (uler bedi giza gorputza eta zentzu hedakorrean baita natura –oikos- oro har) dugularik;  honek aldi berean zera dakar,

o   oikoumene-rik (komunitatea) gabeko globalizazioa (eko-logia eta eko-nomia krisiak),

eta –de facto, baina askotan baita de iure ere-,

o   giza gorputza, berori fagozitatua den gorpu (sarx) bihurtzea (sarkofago) -irakur bedi prostituzioa, sexu-bortizkeria, organo trafikoa, anorexia …-.

Munduaren desakralizazioa/sekularizazioa gertatu zaigu (Mircea Eliade), gelditu zaigun `hondarra` sakralizatzeari ekin diogularik; ezin ase ordea ... (agian gu ez garelako –guztiz- gure baitakoak?).  Neurri handi batean, eskizofrenia horretan murgildurik ikusten dut gure burua.

Laburbilduz, profanoari sakratuaren erreferentzia ezabatuz gero, profanoak berak profano izateari utzi egiten dio (bere ezaugarriak sakratuaren ezaugarriekiko hartzen baitzituen), non profanoak sakratu izaera (edo hobe itxura, jantzia) hartu nahi duen, berori profanatuz eta harrokeriazko ahalegin horretan (hybris), bere izatea ere galduz eta ondorio ez osasungarriak jasanez (hamartia). Orokorrean, gizakiari ere bada hauxe aplikagarria. Baliteke antzerki-tragedia beharrean egotea gutxieneko katarsi kolektiboa lortzeko, baina ez dirudi kultura bezala oraindik bide hori hartu dugunik, mozkorraldiaren lehenengo ajeen kontzientzia agian hartzen ari garen arren.

Aurreko guztiak, esango nuke baduela harremana Nietzschek –beti usaimen zorrotzekoa- iradoki egin zigunarekin, nahiz  berak, Zientzia Alaian behintzat, seguruenik zentzu pozgarri eta itxaropentsuan adierazi (itzulpena nirea da eta gaztelaniatik, beraz, neurri horretan hartu behar da):

ZOROA (asaldatua)

               

                Ez zenuten entzun hitz egiten zoro hartaz, zeinak plaza publikoan zehar korrika egiten baitzuen piztutako eskuargi batekin, etengabe oihukatzen: Jainkoaren bila nabil! Jainkoaren bila nabil! Fedegabeko asko zeudenez, bere oihuek barre eragin zuten. Galdu egin zaizu? -zioen batek. Galdu egin da ume baten pare? -galdezka beste bat. Ostendu egin da?, gutaz beldur da?, itsasoratu egin da?, emigratu?. Eta galdera hauekin batera, koruan, barreak entzuten ziren. Zoroak aurre egin zien, eta beha-beha so egiten zielarik oihu egin zuen: ”Non dagoen Jainkoa? Esango dizuet. Hil egin dugu; zuek eta nik, denok gara bere hiltzaileak. Baina nola egin ahal izan dugu? Nola hustu egin genezakeen itsasoa? Nork eman zigun hodeiertza ezabatzeko oihala? Zer egin dugu Lurra bere eguzkiaren kateatik askatu ondoren? Nora bideratzen dute orain bere mugimenduek? Nora daramate orain gureek? Etengabe erortzen ari ote gara? Aurrerantz goaz, atzerantz, inorantz, nora ezean gabiltza? Ba al dira oraindik goia eta behea? Ezerez betiereko batean hara-hona gabiltza? Hustasuna bere arnasarekin orpoz orpo atzetik dabilkigu? Ez gara hotz? Ez dakusazue gaua nola hurbiltzen zaigun gero eta trinkoago? Eskuargiak piztu behar ditugu eguerdia heldu aurretik? Ez dantzukizkizue (entzuten dituzue)  Jainkoa lurperatzen ari diren ehorzleen zurrumurruak? Ez dugu hautematen oraindik ezer Jainkoaren usteltzetik?. . . Jainkoak ere usteltzen dira. Jainkoa hil egin da! Jainkoak hilda darrai ! Eta geuk erail egin genuen! Nola lasaitu gure bihotza guk, hiltzaileetan hiltzaileok! Sakratuena, orain arte munduan boteretsuena zenak odolez tindatu du gure aiztoa. Nork ezabatuko du odolezko lohidura hori? Zer nolako urek balioko du gu garbitzeko? Zer nolako garbitze-ekintzak, zer nolako zeremonia sakratu asmatu behar izango ditugu? Ekintza honen handitasuna, ez da handiegia guretzat? Jainko bihurtu beharko dugu edo behintzat jainko bezain duin garela eman beharko dugu? Ez da sekula ekintza handiagorik egon, eta gure ondoren jaioko direnak, ekintza hori dela-eta, inoiz historia bat izan den baino historia jasoago baten kide izango dira”. Puntu honetara heltzean, zoroa isildu egin zen eta berriz bere entzuleei begiratu zien; haiek ere isildu egin ziren berari sor eta lor, harriturik begiratuz. Gero lurrera bota zuen eskuargia, berau itzaltzen eta zatitzen zelarik. ”Goizegi etorri naiz -esan zuen berak orduan-; nire garaia ez da oraindik heldu. Gertaera neurrigabeko hau bidean zehar dator oraindik, ibiliz dator; baina oraino ez zaie heldu gizakien belarriei. Oinaztargiak eta ostotsak denbora behar dute, astroen argiak ere denbora behar du; ekintzek behar dute, behin eginez gero, ikusiak eta ulertuak izateko. Ekintza hori, gizakiekiko, izar urrunena baino urrunago dago oraindik. Eta beraiek burutu dute ordea!”. Gaineratzen da , egun berean zoroa eliza askotan sartu zela eta bere Requiem Aeternam Deo abestu zuela. Kalera aterarazia, eta ea zergatik egiten zuen galdeturik, beti gauza bera ihardesten zuen: ”Zertarako balio dute eliza hauek Jainkoaren hilobiak eta oroitarriak baldin badira?” (F. G.NIETZSCHE,”Zientzia Alaia”, 125. aforismoa.)

Nago, zinez, mendebaldeko zibilizazio hipermodernoan, gutxi batzuk baino ez direla hasi ekintza handi horren ondorioak sumatzen eta “onartzen”. Jainkoaren heriotza aldarrikatu bai, baina mundu-ikuskera sakonari dagokionez, bizirik balego bezala bizitzen, edo, beste batzuk, benetako ondorioak ikusi nahi gabe, izan ere, ardatz finko baten gabeziatik datorren irizpide faltak sortzen dituen erabateko behin behinekotasuna eta erlatibismoa, samurrago bizi da hausnarketa teorikoan eguneroko bizitzan edota gizartearen eraikuntza lanetan baino, baita, noski, gizarte demokratiko neoliberaletan (edo areago esan beharko genuke?). Jainkoa hil egin bada dena da zilegi (eta ezerk ez du aurretiaz funtsa). Etengabeko  ezbaigarritasun epistemologiko eta axiologikoan bizitzea, kontzienteki egin nahi bada behintzat, oso nekeza eta angustia iturri izan daiteke-eta. Irtenbide bat: egoera hau, kontzienteki eta erreflexiboki ez bizi. Gainera samurtasunak eskainiko dizkigute “urgaineko” bizi-molde hori egin dezagun.

Zoritxarrez, ausaz, Nietzscheren beldur hura hein batean bete da: Super-gizakia baino Azken-gizakia etorri zaigu eta bete-betean bere araoan bizi gara. Esango nuke ondotxo aurreikusarazten zigula zelakoa den Azken-gizakia Honela Mintzatu zen Zaratustra liburuan (Ikus beherago, aurreko urtean Berria egunkarian argitaratutako nire artikulu batean horri egindako erreferentzia)

ONDORIO bat. Jainkoa hil da, transzendentzia oro desagertu zaigu, baina adorerik edo tresna egokirik ez dugu topatu gure zauri tragikoari (Hölderling) begiratzeko: Heriotza. Urrun gelditzen zaigu Heidegerren hura: “Gizakia heriotzarako izakia da”, hots, bere muga (gorena: ni kontzientearen behin betiko desagerpena) logiko eta ontologikoaz jabetzen den izaki bakarra da.

IRTENBIDE bat: Heriotza (eta bere metafora baino ez den muga oro: gaixotasuna, zahartzaroa, akatsa, ezintasun, frustrazio...) begi bistatik kendu, euren existentzia ukatu, eta horri laguntza emateko, psikologikoki eta gizarte-paisaiatik artifizialki erauzi. Bizi gaitezen mugagabe izango bagina bezala, gure zoriontasuna jokoan da-eta dioskute; honetarako baina, ezinbestekoak dira erabateko presa eta denbora guztiak okupatzea, zein besteekiko funtsezko loturak ahal dela apurtze/ahultzea, izan ere, denborari beta emanez gero, agian zirrikitu horretatik gure izateaz eta bizitzaz pentsatuko dugu, edota besteren batek gogorarazi egingo digu, edota bere ispiluan gurea ikusi. Tira bada, orainari ihesi, bere bukaerara oharkabe korrika heldu nahi duen izaki bihurtu zaigu gizakia, agintzen diguten bezala, gure zoriontasun txikia eskuratzearren, eguneroko atsegin txiki/handiei emanak, kontsumitzen-kontsumitzen consumatum est arte, bai geu pertsonalak eta bai gizateriaren historia. Amen.

Espiritua ukaturik gelditu denez gero, dena “soma”tu  egin dugu, baina, hamartia gisa, baita somatizatu ere.

Gizakiak, itzulinguru antropologikoa gauzatuz geroztik, bere burua “argiturik” (Ilustrazioa) jainkotu du bere burua, gero  dena (bere burua barne) arrazionalizatu du (ratioak egin, -razioak?-, zatikatu –txikitu?-, sekzioak egin –disekzionatu, hil?-), eta bide batez ahaztu du zatien baturek inoiz ez digutela ematen osoaren izate osoa (eta nekezago oraindik zati bakoitza zein bere aldetik, nahiz ondoan egon). Horren ondorioz osotasunaren Zentzua galdu du (depresioa), proiektu gabe (etengabe korrika dabilenak ezin du ezer proiektatu), aurrera begirakune barik gelditu da (proiektua ez duena iecto dago, orain eta hemen-era emana, etzana, hilda bezala -datza–“yace”-), bere Zentzu-egarria materiari estu atxikitako eguneroko kontsumo eta atsegin txikien bidez (zentzukeriak=?) guztiz ezin asez. 

Nietzschek Jainkorik eta Transzendentziarik gabeko metafisikaren eta mistikaren metafora sortu zion Gain-gizakia izango zenari. Hona (berriz itzulpena nirea):

ZAMA IZUGARRIA

            Zer gertatuko litzateke baldin eta gau eta egun, bakartasun mortuliarrenean, zure atzetik demonio bat joango balitzaizu esanez: “Bizitza hau, orain bizi duzun bezala, oraino bizi izan duzun bezala, berriro eta zenbatezinezko aldiz bizi behar izango duzu, eta bizitza horretan ez da ezer berririk egongo; aitzitik, min eta poz bakoitza, gogoeta eta hasperen bakoitza, zure bizitzaren infinituki handia eta txikia birsortuko zaizkizu, herronka eta hurrenkera berberean; armiarma eta (ilargiaren) zuhaitzaren adarren arteko izpi hura ere, lipar hau ere; baita ni ere. Existentziaren harea-erloju eternala bueltatua izango da berriz, eta berarekin zu ere hautsaren hautsa”?  Ez zenuke zure burua lurrera botako hortz-haginak karraskatzen eta horrela hitz egiten zizun demonioa madarikatzen? Ala, bizi izan zenuen halako une miragarria zeinagatik ihardetsi ahal izango baitzenioke: “Jainko bat zara! Ez dut sekula hizkuntza jainkozkoagorik entzun! .Pentsamendu honek, zuregan sustraituko balitz, zaren moduan, transformatuko zintuzke apika, baina agian ezereztatu ere egingo zintuzke: honako galdera hau, ”nahi al duzu hau errepika dadin behin eta zenbatezinezko aldiz?”, astun eragingo luke zama izugarri batekin zure ekintzetan, denetan eta denagatik! Zenbat maite behar izango zenituzke orduan bizitza eta zure burua, beste motako gauzarik nahi ez izateko, baieztapen goren eta betiereko hau izan ezik! (F.G.NIETZSCHE,”Zientzia Alaia,341.aforismoa)

Baina honek ere, aforismoak berak planteatzen digun hausnarketa egitera behartuko gintuzke une oro, gaur eguneko dinamikaren aurkakoa dena. (Eta gainera, zer irizpidetatik eman baietz edo ezetz betiereko hori, gure ekintza posible bakoitzari?)

Juankar Olaeta 
(Joseba Azkarragaren testu batzuen irakurketak eraginda)